معرفی تفصیلی سفرنامه ی تلگرافچی فرنگی

سفرنامه­ ها به عنوان بخشی از رسانه ­ی فرهنگی، حاصل تلاش و کنجکاوی­های شخص سفرنامه­ نویس است که مشاهدات و تجربیات خود را از یک فرهنگ ناشناخته و بیگانه به فرهنگ خود و همزیستانش منتقل می­کند. سفرنامه ­ها از آنجایی که غالباً بدون سفارش و دستور از بالادست به نگارش درمی­ آیند، حاصل ذوق و سلیقه و خودانگیختگی­های درونی سفرنامه­ نویس است که در سفر به چشم خود دیده و در حَضَر آنها را بازنمایی و بررسی و به رشته­ ی تحریر درآورده­ است. از این رو، در سفرنامه­ ها معمولاً ریزبینی، تیزبینی و نکات ظریفی وجود دارد که ممکن است بیننده ­ی معمولی را بیش از کتاب­های تاریخی و گزارش­ گونه و سلطانیات (نامه های درباری) ـ که با سفارش دیوان­سالاران توسط منشی­ های درباری نوشته شده ­اند ـ آگاه سازد و می­ تواند برای هر مخاطب و پژوهشگر دیده­ وری، باورپذیرتر و نزدیک­تر به واقعیت باشد، با اطمینان به آن مراجعه کند و از داده­ های آن بهره برد. سفرنامه­ ی بی­نام تلگرافچی فرنگی نیز از ویژگی­ های فوق بی­ بهره نیست؛ افزون بر این، چون سفرنام ه­ای ناشناخته است و تاکنون کمتر کسی به آن توجه کرده، می ­تواند اهمیت موضوع و ضرورت نگارش مقاله در این زمینه را نیز توجیه کند. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی، ضمن معرفی سفرنامه­ ی فوق ـ که گزارش منحصر به­ فردی از وضعیت شهرها، روستاها و راه­های ارتباطی ایران در اواخر حکومت قاجار، برای مکان­یابی مسیر سیم­های تلگراف از تهران تا بوشهر و بالعکس است ـ به مقایسه­ ی تطبیقی این سفرنامه با سایر سفرنامه­ های شناخته شده می­پردازد؛ به­ ویژه سفرنامه­ هایی که در عصر قاجاریه نوشته شده ­است. در این مقاله، افزون بر اهمیت تاریخی و جغرافیای تاریخی ایران در آن زمان از نظر ثبت و ضبط آبادی­ها و روستاهای بین راه، به صورت ضمنی به موضوعات پیرامونی و مرتبط با آن نیز اشاره­ می­ شود. نتایج حاصل از این مقاله نشان می­دهد که گسترش این رسانه­ ی ارتباطی (تلگراف) ـ که به دلایل بهره­ برداری و حفظ منافع اقتصادی و سیاسی دولت استعمارگر و ابرقدرت آن زمان یعنی انگلستان به وجود آمد ـ چگونه به ضد خود یا به گفته­ ی هگل، به آنتی­ تز خود تبدیل و ابزاری شد برای ایرانیان آن عصر تا به سرعت اخبار را از مرکز به شهرستان­ های دوردست و بالعکس منتقل سازند. بی شک می­ توان این رسانه را یکی از دلایل رشد و بیداری مردم ایران در اواسط و اواخر دوره ­ی قاجار پنداشت که درنهایت به جنبش اصلاحی مشروطه منجر شد.